فصل اول ز
چکیده ح
سؤال‌های تحقیق 1
فرضیات تحقیق 1
پیشینه‌ی تحقیق 2
روش تحقیق 3
معرّفی مختصر نویسنده 4
آثار فلکی 4
اشعار 4
داستان 5
نقد و پژوهش 5
ترجمه 6
فصل دوّم 8
مقدمه 9
تاریخچه ساختار 10
عناصر ساختار 14
1- شروع 14
2- ناپایداری یا گره افکنی 15
3- بحران 18
4- گسترش 19
5- تعلیق 19
6- نقطه‌ی اوج 20
7- گره‌گشایی 21
8- پایان‌بندی 26
فصل سوّم 28
بررسی عناصر ساختار رمان وقت سایه‌ها 28
1- شروع رمان وقت سایه‌ها 29
2- ناپایداری و کشمکش در وقت سایه‌ها 30
3- بحرانِ وقت سایه‌ها 31
4- بررسی گسترش در وقت سایه‌ها 32
5- تعلیق در وقت سایه‌ها 33
6- بررسی نقطه‌ی اوج وقت سایه‌ها 34
7- گره‌گشایی وقت سایه‌ها 35
8- پایان‌بندی رمان سایه‌ها 36
فصل چهارم 37
عناصر داستان 37
عناصر داستان 38
1- موضوع 38
2- درون مایه 39
3- زمینه 40
4- لحن 42
5- ضرباهنگ 44
6- فضا و جو 45
7- شخصیت 46
8- دیدگاه 50
9- زبان 51
10- سبک 52
11- تکنیک 53
فصل پنجم 54
بررسی عناصر داستان رمان وقت سایه ها 54
1- موضوع رمان وقت سایه ها 55
2- بررسی درون مایه یا مضمون وقت سایه‌ها 55
3- زمینه‌ی وقت سایه‌ها 56
4-لحن وقت سایه ها 57
5-بررسی ضرب آهنگ در وقت سایه ها 58
6- فضای وقت سایه ها 59
7- شخصیت در وقت سایه ها 60
8- دیدگاه وقت سایه ها 62
9- زبان در وقت سایه ها 63
10- سبک در وقت سایه ها 64
11- تکنیک در وقت‌سایه‌ها 65
فصل ششم 66
فصل پایانی 66
قدم به قدم با وقت‌سایه‌ها 67
نتیجه 73
فهرست منابع 75
چکیده
نویسنده در این مقاله بر این بوده است که به بررسی ساختار داستان و عناصر داستانی رمان وقت سایه‌ها از محمود فلکی بپردازد.
زوایای مختلف را مرود مطالعه‌ی موشکافانه قرار داده است. در این پژوهش از روش‌مطالعه‌ی کتابخانه‌ای و استدلال نویسنده استفاده شده است.
نویسنده کوشیده با مطالعه‌ی آثار چند به سؤالات مطرح شده پاسخ دهد. در مورد ساختار و عناصر داستان سخن به میان آمده است.
هر رمانی دنیای خیالی خود را می‌آفریند و هدف نهایی هر رمان‌نویسی این است که خواننده تمایل پیدا کند وارد این دنیای خیالی شود و آن را از نزدیک بکاود.
اجزای تشکیل دهنده‌ی این دنیای خیالی عبارتند از : شخصیت‌ها، رویدادها، مکان وقایع و کشمکشی که در روابط بین شخصیت‌ها شکل می‌گیرد و البته حال و هوای داستان.
نویسنده به بررسی این زوایا در رمان «وقت سایه‌ها» وارد شده و در این بررسی از روش خوانش تحلیلیِ رمان استفاده کرده است.
کلید واژگان : ساختار داستان، عناصر داستان، دنیای خیالی، خوانش تحلیلی.
سؤال‌های تحقیق
1- آیا ساختار داستان با فرم داستان یکی هستند؟
2- آیا سبک نوشتن «وقت سایه‌ها» مختصّ سبک عام است یا خاص؟
3- آیا «جریان سیال ذهن» در اثر نامبرده یک مکتب ادبی محسوب می‌شود؟
4- استفاده از زبان محاوره در اثر فلکی چه کارکردی دارد؟
فرضیات تحقیق
1- ساختار داستان درونی است و کمی با فرم تفاوت دارد. زیرا فرم داستان امری بیرونی است.
این دو با یکدیگر در ارتباط‌اند اما دقیقاً یک چیز نیستند.
ساختار بیشتر شبیه به مصالح داخلی ساختمان شما است، اما فرم به دنبال آن است که بداند این ساختار چه چیزی به وجود آورده است.
2- در بررسی سبک شناختی ادبیات‌داستانی، سبک دست کم دو معنا را به خود اختصاص می‌دهد:
الف: سبک در معنای عام، سبک در معنای عامِ کلمه، وحدتی است که در کلمه، وحدتی است که در کل اثر یا آثار یک مؤلّف دیده می‌شود و ویژگی‌های غالب و مشترک اثر یا آثار یک مؤلف را تشکیل می‌دهد.
ب: سبک در معنای خاص، در این معنا نحوه‌ی کاربرد زبان است که اندیشه‌های مؤلف را به مخاطب منتقل می‌کند. نظر نویسنده بر این است که سبک محمود فلکی بیشتر در سبک عام و کمتر در سبک خاص ظاهر می‌شود.
3- «جریان سیال ذهن» سبک نوینی در داستان‌نویسی است که در آن، بر خلاف شیوه‌ی کلاسیک، نقش نویسنده به حداقل ممکن می‌رسد و در واقع داستان‌نویس در جایگاه ناظر و رابطی بی‌طرف، می‌کوشد تا با ثبت و ضبط تمامی حالات جزر و مد ذهن شخصیت‌های داستان، افکار و عواطف آنها را به طور مستقیم و بدون هرگونه سانسور در اختیار خواننده قرار دهد.
اما باید توجه داشت که «جریان سیال ذهن» یک مکتب ادبی مستقل محسوب نمی‌شود، بلکه بر تکنیک‌روایی دلالت دارد و در عین بهره‌گیری و دستاوردها و آموزه‌های مکاتب یاد شده، ترکیبی مستقل از آنهاست.
4- استفاده از زبان محاوره دو کارکرد اساسی در داستان نامبرده دارد که عبارتند از :
همذات پنداری: استفاده از زبان محاوره برای همذات پنداری خواننده با قهرمان داستان است. از نمونه‌های موفق استفاده از زبان محاوره، مونولوگ طولانی‌یی است که راوی با عکس‌های یازده تا پانزده‌سالگی خود دارد و می‌خواهد از آن خاطرات اعتراف بگیرد.
شخصیت‌پردازی: وظیفه‌ی دیگری که زبان محاوره در داستان فلکی ایفا می‌کند، در شخصیت‌پردازی نمود پیدا می‌کند، مثلاً برای وارد کردن تیپ‌های «لج حسن» یا «مش قدرت» و تمایز آنها از شخصیت‌های دیگر داستان، جملاتی را با عبارت محواره‌ای عامیانه در دهان این تیپ‌ها می‌گذارد.
پیشینه‌ی تحقیق
درباره‌ی رمان «وقت سایه‌ها» چندین نقد از سوی نویسندگان و منتقدین ایرانی نوشته شده که در سایت‌های مختلف مطرح شده که نویسنده برخی از نقدها را مورد رمان مذکور بازگو کرده است.
«رمان سایه‌ها یکی از بهترین داستان‌هایی است که در خارج از ایران نوشته شده است».
حورا یاوری «مصاحبه‌ی مجله زنان»
«سایه‌ها را هرچه بیشتر خواندم و هرچه بیشتر رفتم عالی بود».
محمد رحیم اخوت
سایه‌ها، رمانی است تازه از محمود فلکی، که به سبکی نوین و نثری داستانی به نگارش درآمده و شیوه‌ی نگرش به حوادث در آن، شیوه‌ای آزاد است.
داستان از ابتدا تا پایان، ضرورتاً یک‌نواخت ادامه نمی‌یابد بلکه راوی پس از اشاره به رویدادهایی، که با مطبوعیتی ساده در کلام و صمیمی شیرین در بیانِ خاطره‌ها به همراه‌اند، هرچند گاه باز می‌گردد و با قریحه‌ای سرشار از اشاره‌های عاطفیِ زبان، بخش‌های نخستین را دوباره باز می‌گوید.
نویسنده که از زبان راوی سخن می‌گوید، شخصیت‌های رمان را در بزن‌گاه‌های مناسب به خواننده معرفی می‌کند.
او با خلق تراژدی‌ها و بیان حوادث، سرگرم نمی‌کند، لذت نمی‌بخشد، اندرز نمی‌دهد، به تبلیغ نمی پردازد و ضرورتاً برآن نیست که پیامی خاص به خواننده بدهد.
نویسنده در سایه‌ها از زبان راوی، تنها ارزش‌های پنهان در وجود ِ آدم‌ها، پرداخت مضامین، زبان داستان، تعریف اشیا و شیوه‌ی نگرش به آنها را نشان می‌دهد و هنرش، احساس درکی‌ست که در ما می‌آفریند و این یعنی، ارزش داستان.
(بهرام سپاسگزار سیمرغ، 1377)
روش تحقیق
نویسنده با مطالعه‌ی آثار تحقیقاتی و نمونه‌هایی از کتاب نقد ادبیات به بررسی آثر نامبرده به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از راه برد تحلیل و توصیف بر پایه‌ی مستندات موجود کوشیده یک مقاله‌ی مستند و قابل اعتماد ارائه دهد که نام منابع در بخش فهرست منابع گنجانده شده است.
معرّفی مختصر نویسنده
محمود فلکی متولد اول خرداد 1330 (1951) رامسر، فعالیت ادبی را در سال 1351 با چاپ شعر در مجله‌ی "فردوسی" و سپس "نگین" آغاز کرد.
در ایران، در رشته‌های شیمی و کتابداری تحصیل کرد و ویراستار دانشگاه آزاد در تهران و همچنین کتابدار هم بود.
در سال 1362 (1983) به آلمان مهاجرت کرد. در آلمان، در رشته‌های زبان و ادبیات آلمانی و ایرانشناسی تحصیل کرده است.
فعالیتِ ادبی فلکی پهنه‌های شعر، داستان و نقد و پژوهش را دربرمی‌گیرد، که تاکنون 21 کتاب از او منتشر شده است.
دو مجموعه شعر و داستان و رمان «سایه‌ها»ی او به زبان آلمانی و پاره‌ای از شعرهایش به انگلیسی و سوئدی منتشر شده‌اند.
فلکی بین سالهای 1376 و 1378 سردبیر «سنجش»، گاهنامه‌ی نقد و تئوری ادبی و بررسی کتاب در آلمان بوده است.
محمود فلکی اکنون زبان و ادبیات تدریس می‌کند. او با همکاری زبانشناسِ آلمانی، خانم دکتر کارین افشار، دو جلد کتابِ درسی نیز برای آلمانی‌زبان‌ها تألیف کرده است.
آثار فلکی
اشعار
1.داس برپیکر گندم. تهران: نشر گارسه، 1359
2. انسان، آرزوی برنیامده. آلمان: سرو، 1366
3. زمزمه‌های گُم. آلمان: نوید، 1369
4. بر بالِ لحظه‌ها (نوار شعر). استرالیا: 1370
5. واژگان تاریک. تهران: صدا، 1373
6. پرسه در رؤیا (نوار شعر). آلمان: پویا، 1374
7. پچپچه‌های بی‌صدا. به دو زبان آلمانی و فارسی. آلمان: 1374
8. آخرین کتابِ شعر. آلمان: سوژه، 1378
9. صدایی از دورها و صخره ها. آلمان: 1387
داستان
1. پرواز در چاه (داستان‌های کوتاه). آلمان: نوید، 1366
2. گُم. (داستان‌های کوتاه به آلمانی. مترجم: کاوه پرند). آلمان: 1371
3. خیابان طولانی. سوئد: باران، 1371
4. داستان‌های غربت (گرد‌آوری و تدوین). آمریکا: کتاب پر، 1371
5. سایه‌ها. آلمان: آوا، 1376. ترجمه‌ی آلمانیِ سایه‌ها مترجم: بهزاد عباسی.
6. مرگِ دیگرِ کارولا. سوئد: باران
نقد و پژوهش
1. موسیقی در شعر سپید فارسی. آلمان: نوید، 1368
2.نگاهی به شعرِ نیما. تهران: مروارید، 1373
3. نقطه‌ها (مجموعه مقاله‌ها). آلمان: سنبله، 1375
4. سلوک شعر. تهران: محیط، 1378
5. نگاهی به شعرِ شاملو. تهران: مروارید، 1379
6. روایتِ داستان ( تئوری‌های پایه‌ایِ داستان‌نویسی). تهران: بازتاب‌نگار،1382
7. بیگانگی در آثار کافکا و تأثیر کافکا بر ادبیات مدرن فارسی. تهران: بازتاب نگار، 1387
ترجمه
1. تجارت برده (اثرِ مانتفیلد). تهران: گوتنبرگ
مختصر داستان
این رمان، داستان فروپاشی یک خانواده‌ی خرده مالک در یکی از روستاهای شمال ایران (جوردی- رامسر) در دهه‌ی چهلِ شمسی است که پیرامون یک قتل شکل می‌گیرد.
- ۹۵/۱۰/۲۲